Geen Delfts maar Borns Blauw

Een kletterende fontein met helder water, maar liefst negentien organisaties verbonden door een blauw lint daarom heen en dat alles onder een strakblauwe lucht. Een passender decor voor de opening van de manifestatie Borns Blauw was haast niet denkbaar. Van 8 september tot en met eind november worden er tal van activiteiten opgezet op het gebied van cultuur en kunst. Een Textiel Biënnale.

Aanleiding was de schenking van een patronenboek uit 1811, dat door de Heemkundevereniging geschonken is aan het museum Bussemakerhuis. Bij nader inzien bleek dit een heel bijzonder boek te zijn. Conservator Wilma Witteman verdiepte zich in de historie en ontdekte het bijzondere verhaal achter dit unieke boekwerk. Dit is uitgemond in een bijzondere expositie over de historie van deze techniek. ‘’Het boek is gemaakt door Johannes Antonius Mulder in 1811. Waarschijnlijk is hij de laatste blauwdrukker uit Borne’’, zo begint ze haar verhaal. Hij woonde aan de Koppelsbrink en was tevens kruidenier, logement­houder en kastelein van de Halve Maen, een bekend cafeetje om de hoek. Het blauwverven en blauw­drukken was een gecompliceerd proces waarbij in eerste instantie de plant wede werd gebruikt, maar door de kolonisatie van Nederlands Indië, de opkomst van de VOC werd indigo ontdekt. Een kleurstof, gewonnen uit bepaalde planten, die een prachtige diepblauwe kleur geeft. Dit in tegenstelling tot wede, dat slechts een lichtblauwe kleur geeft. Als textiel­regio was Twente uiteraard enorm geïnteresseerd en op de grote plantages in Nederlands Indië kon er veel verbouwd worden. Daar deed de textielindustrie zijn voordeel mee. ‘’De blauwdrukker werkte echter meestal alleen en stelde zijn eigen recepten samen waarmee hij werkte. Vandaar dat dit patronenboek zo uniek is, want hierin staat precies beschreven welke hoeveelheden hij gebruikte van de diverse ingrediënten en hoe hij te werk ging. Deze informatie hielden de blauwdrukkers altijd geheim, dat was hun kracht.’’

Blauwe geit 
Om te kunnen verven werd een soort pasta gemaakt, pot genoemd, dat vlak voor het proces met water vermengd werd. ‘’Dat gebeurde in een hele diepe put, zodat het doek er recht in kon hangen, de kleurstof moest in elke vezel even goed kunnen inwerken. Dat liet de drukker een aantal dagen zo zitten en daarna werd het weer omhoog gehesen. Dat was altijd een heel spannend moment. Indigo heeft het kenmerk dat de stof eerst groen en geel kleurt als er zuurstof bij komt, om vervolgens blauw te worden. Het was dus heel belangrijk dat de verhoudingen van de ingrediënten klopten. Daar komt trouwens ook het bekende spreek­woord ‘zich groen en geel ergeren’ vandaan. Was de pot niet goed, dan mislukte het verf­proces.’’ Er werden stoffen egaal blauw geverfd, zoals onder meer spijker­stof, maar er werden ook stoffen met motieven vervaardigd. Hiervoor maakte de blauwdrukker een mal, meestal van perenhout. Deze mal werd beschilderd met de pasta en dan steeds op de stof gedrukt, zodat er een patroon ontstond. Dit was een tijdrovend proces. Er werd zowel enkelzijdig als dubbelzijdig bedrukt. Hiervan werden onder meer zakdoeken, schorten, omslagdoeken en blouses gemaakt. “Dat de verfstof zich uitermate goed aan de stof hechtte, vertelt het verhaal van de geit die per ongeluk in een put met het verfmengsel viel en vervolgens als blauwe geit verder door het leven moest,” lacht Witteman. “Er staat nog altijd een beeld van dit ongelukkige slachtoffer in Het Spanjaard, het vroegere kantoor van de textiel­gigant.” Ook zijn er veel spreekwoorden en gezegdes ontleend aan het blauwverven en blauwdrukken, waaronder een blauwe maandag, een blauwtje lopen, bont en blauw slaan en blauw bloed.

Op de expositie zijn ook een aantal stempels en doeken te bewonderen van de familie Vloed­graven uit Staphorst. Dit was de laatste familie blauw­drukkers in Nederland. Hun atelier is nog volledig bewaard gebleven. ‘’We zijn heel trots op deze collectie want het is de eerste keer dat de familie deze stukken uitleent. De bezoeker kan dus de eigen ontwerpen van de familie bewonderen met namen als: schotteltie, gulden, gespen. Zowel de mallen als de bedrukte doeken zijn te zien.” Deze expositie blijft tot eind november te zien.

Extra diepte 
Naast het Bussemakerhuis doen Stichting Fairtrade Borne, de Oude Kerk, de Sortimentstuin, de Heem­kundevereniging, Gidsen Oud Borne, het Cultureel Podium Bornse Synagoge, Kunst in het Koetshuis, Bornse Kunstkring, Borne doet Poëzie, Beeldende Kunstenaars, Literair/muziek initiatief, Kulturhus en Kunst in de Klas deze Textiel Biënnale mee.

Alle deelnemende organisaties hebben Borns Blauw op hun eigen manier geïnterpreteerd. De opening is reeds geweest, evenals een aantal activiteiten, maar er staat nog heel wat te gebeuren. Zo heeft het Cultureel Podium Bornse Synagoge een tentoonstelling ingericht met als titel Art in Bleu. Blauw in de kunst. Het blijkt een geliefde kleur te zijn in de kunst, maar ook een fascinerende en raadselachtige kleur. Nog niet zo lang geleden heeft men ontdekt dat Vermeer zijn blauwe kleur opbouwde om daar extra diepte in te krijgen. Fair Trade Borne heeft in de Oude Kerk een expositie ingericht met opgepimpte denim kledingstukken. Van spijkerstof zijn schitterende creaties gemaakt waaronder tasjes, leuke jacks, rokken en hippe decoraties. Tevens draait er een video over de vervuilende denimindustrie. Dat is tevens de belangrijkste reden dat het blauwdrukken en blauwverven in de ban is gedaan in ons land.
De chemicaliën die erbij gebruikt worden zijn uitermate slecht voor het milieu. Helaas geldt dit verbod nog niet in andere landen. De Gidsen Oud Borne hebben een specifieke textielwandeling opgezet, die de deelnemers langs de mooiste en indrukwekkendste locaties van de textiel voert. Hiervoor kan men zich aanmelden.

De kunstenaars van Het Koetshuis hebben het project ‘Borns Blauw in het wild’ in de markt gezet. Iedereen wordt opgeroepen om een kunstwerk te maken waarin het thema blauw in één of meerdere tinten voorkomt. Deze stukken worden willekeurig in het koetshuis opgehangen en tevens te koop aangeboden. De organisatie van Kunst in de Klas gaat eind oktober met basis­school­leerlingen aan de slag om het bekende werk ‘Het meisje met de parel’ van Johannes Vermeer uit te beelden in de meest uiteenlopende tinten blauw. Het resultaat zal in het Kulturhus komen te hangen. 

Borns Blauw 
Borns Blauw is de opvolger van De Rode Draad, de eerste editie van dit project. Borne heeft immers het textiel-DNA in de aderen. Lange tijd domineerde de fabriek Spanjaard het dorpsleven. Op het hoogtepunt werkten maar liefst 2300 mensen in deze fabriek. Halverwege de vorige eeuw kwam hierin de klad en uiteindelijk is de fabriek gesloopt. Om dit kenmerk van Borne toch in ere te houden is besloten om de Textiel Biënnale op te zetten, de editie van dit jaar duurt tot 30 november 2023. Een compleet overzicht van alle activiteiten van Borns Blauw is te vinden op www.visitborne.nl.